Εμμηνόπαυση: Ορμονική θεραπεία υποκατάστασης και άλλες θεραπευτικές επιλογές

Εμμηνόπαυση είναι η χρονική στιγμή στη ζωή κάθε γυναίκας κατά την οποία η φυσιολογική μηνιαία εμμηνορροϊκή περίοδος σταματά. Επιβεβαιώνεται όταν η γυναίκα δεν έχει περίοδο για ένα χρόνο (ελλείψει άλλων αιτιών), πράγμα που σηματοδοτεί και το τέλος της γονιμότητας.

Φυσιολογικά, η εμμηνόπαυση επέρχεται ως αποτέλεσμα της προοδευτικής ελάττωσης παραγωγής οιστρογόνων και προγεστερόνης από τις ωοθήκες. Αυτές οι δύο ορμόνες δεν ελέγχουν μόνο την περίοδο στις γυναίκες, αλλά ασκούν σημαντική επίδραση σε όλον τον οργανισμό.

Η εμμηνόπαυση είναι μια φυσιολογική βιολογική διαδικασία ως αποτέλεσμα της γήρανσης. Σε μερικές γυναίκες η περίοδος σταματά πολύ πριν από την ηλικία των 51 ετών που είναι ο μέσος όρος εμφάνισης της εμμηνόπαυσης.

Επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης

Πριν από την οριστική διακοπή της εμμήνου ρύσης, υπάρχει συνήθως μια μεταβατική περίοδος αποκαλούμενη περι-εμμηνόπαυση που μπορεί να διαρκέσει αρκετά έτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, οι σημαντικές ορμονικές αλλαγές που επιτελούνται μπορεί να προκαλέσουν διάφορα συμπτώματα λιγότερο ή περισσότερο έντονα.

Τα συνηθεστέρα συμπτώματα είναι:

• Διαταραχές της περιόδου, όπως έμμηνος ρύση όχι σε τακτά χρονικά διαστήματα ή περισσότερη από ό,τι συνήθως ροή αίματος.
• Ξηρότητα και κνησμός του κόλπου.
• Εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις.
• Μεταπτώσεις της διάθεσης, μελαγχολία-ευερεθιστότητα.

Μακροχρόνια, τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνου μπορεί να έχουν διάφορες επιπτώσεις στην υγεία. Επιπλοκές που σχετίζονται με τη χρόνια έλλειψη οιστρογόνων περιλαμβάνουν:

• Οστεοπόρωση (λεπτότερα και πιο εύθραυστα οστά). Αυτό έχει σαν συνέπεια αυξημένο κίνδυνο σπονδυλικών καταγμάτων και καταγμάτων της λεκάνης, μια κύρια αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο των ηλικιωμένων γυναικών.
• Διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων με αύξηση της χοληστερόλης στο αίμα, εναπόθεση λίπους και ελάττωση της μυϊκής μάζας. Οι παραπάνω αλλαγές μπορεί να προδιαθέτουν σε αύξηση της συχνότητας καρδιαγγειακών παθήσεων και σακχαρώδους διαβήτη, όπως συμβαίνει στις μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
• Λέπτυνση του κολπικού επιθηλίου και πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή. Λέπτυνση του επιθηλίου της ουρήθρας και της ουροδόχου κύστεως που προκαλεί συχνουρία ή ένα αίσθημα επείγουσας ανάγκης για ούρηση.
• Πιθανές αλλαγές στη μνήμη, ελάττωση του αισθήματος ευεξίας ή κατάθλιψη.

Σημειωτέον, η πρόωρη εμμηνόπαυση (πολύ πριν την ηλικία των 50) δημιουργεί επιπλέον προβλήματα τόσο όσον αφορά τα συμπτώματα που συνήθως είναι πιο έντονα, όσο και την εμφάνιση πιθανών επιπλοκών λόγω της μακροχρόνιας έλλειψης των γυναικείων ορμονών.

Ορμονική Θεραπεία Υποκατάστασης της Εμμηνόπαυσης

Αποτελεί κοινό δόγμα της κλινικής ενδοκρινολογίας ότι οι ορμόνες πρέπει να αντικαθίστανται εφόσον τεκμηριώνεται μια σημαντική βιολογική ανεπάρκεια ορμονών. Ακολουθώντας αυτήν την αρχή, αποτελούσε κοινή πρακτική, μέχρι και τις αρχές του 2000, οι γυναίκες που εισέρχονταν στην εμμηνόπαυση να λαμβάνουν ορμονική θεραπεία.

Το 2002, ωστόσο, δημοσιεύτηκε μια μεγάλη τυχαιοποιημένη μελέτη στην Αμερική, η WHI, η οποία προκάλεσε ανησυχία τόσο ανάμεσα στις γυναίκες όσο και στους ίδιους τους ιατρούς και είχε σαν αποτέλεσμα την ελάττωση της χρήσης ορμονών στις μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες κατά 80%.

Το πρώτο σκέλος αυτής της μελέτης έδειξε ότι η μακροχρόνια χρήση ορμονικής θεραπείας οιστρογόνων με προγεστερόνη μπορεί να αυξήσει λίγο τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Επίσης, στην ιδία ηλικιακή ομάδα των γυναικών (μέσος όρος 63 ετών), η συνχορήγηση οιστρογόνων και προγεστερόνης βρέθηκε επίσης να αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων και από την άλλη να ελαττώνει τον κίνδυνο καταγμάτων και καρκίνου του παχέως εντέρου.

Το δεύτερο σκέλος αυτής της μελέτης σε γυναίκες που ήδη είχαν κάνει υστερεκτομή, έδειξε ότι η μακροχρόνια χορήγηση οιστρογόνων μόνο, χωρίς προγεστερόνη, δεν αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Σημειωτέον, οι γυναίκες που έχουν υποστεί υστερεκτομή δεν χρειάζεται να λαμβάνουν προγεστερόνη.

Ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών που συμμετείχαν σε αυτή τη μελέτη ήταν 63 χρόνων και μόνο το 3,5% ήταν σε ηλικία μεταξύ 50 και 54 ετών, ηλικία κατά την οποία θεωρητικά πρέπει να παρθεί η απόφαση για την χορήγηση η όχι ορμονικής θεραπείας. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, ξέσπασε μια μεγάλη διχογνωμία αν και κατά πόσο τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης μπορεί να αποτελούν οδηγό για τη χρήση ορμονικής θεραπείας σε γυναίκες νέες που μόλις εισέρχονται στην εμμηνόπαυση.

Πράγματι, τα δεδομένα από τις νεώτερες μελέτες που επικεντρώνονται σε αυτήν την κατηγορία γυναικών που μόλις εισέρχονται στην εμμηνόπαυση είναι ενθαρρυντικά όσον αφορά τα οφέλη, αλλά και καθησυχαστικά όσον αφορά τους κινδύνους της ορμονικής θεραπείας.

Νεότερα δεδομένα – Τι μας λένε οι τελευταίες μελέτες

Επί του παρόντος, η πλειονότητα των γυναικών που αρχίζει ορμονική θεραπεία το κάνει σε λιγότερο από 10 χρόνια από τη στιγμή της εμμηνόπαυσης. Οι νεώτερες μελέτες επικεντρώνονται σε αυτήν την κατηγορία γυναικών.

Τα οφέλη

Πρόσφατη ανάλυση των δεδομένων από τις υποομάδες των γυναικών ηλικίας 50 μέχρι και 59 ετών της μελέτης WHI δείχνει ότι η χορήγηση μόνο οιστρογόνων, όχι μόνο δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, αλλά αντίθετα τον ελαττώνει. Παρομοίως, η συνχορήγηση οιστρογόνων και προγεστερόνης στην παραπάνω κατηγορία γυναικών δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων.

Η συνχορήγηση οιστρογόνων και προγεστερόνης μπορεί να ελαττώνει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, ενώ συνοδεύεται από μικρότερη εναπόθεση λίπους, κυρίως στην κοιλιακή περιοχή, κάτι το οποίο συνήθως συμβαίνει στην εμμηνόπαυση.

Επίσης, μελέτες καταδεικνύουν ότι η ορμονική θεραπεία στις πρόσφατα μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες αυξάνει την οστική πυκνότητα, ενώ ελαττώνει τον κίνδυνο καταγμάτων.

Τέλος, για τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης τα οποία επηρεάζουν όλες τις γυναίκες λιγότερο ή περισσότερο, τίποτε δεν είναι πιο αποτελεσματικό από τη χορήγηση ορμονών.  Συμπτώματα όπως: εξάψεις, νυχτερινή εφίδρωση, ξηρότητα του κόλπου, επώδυνη σεξουαλική επαφή και μεταπτώσεις στη διάθεση.

Οι κίνδυνοι

Από την επιμέρους ανάλυση των στοιχείων της WHI μελέτης για την παραπάνω κατηγορία γυναικών, προκύπτει ότι η χορήγηση μόνο οιστρογόνων (στις γυναίκες με υστερεκτομή) και για λιγότερο από 5 χρόνια δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι πρόσφατες τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ακόμη και μικρή ελάττωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού μετά από χορήγηση οιστρογόνων και για χρονικό διάστημα μέχρι 5 χρόνια.

Επίσης, πρόσφατες τυχαιοποιημένες μελέτες δείχνουν ότι η συνχορήγηση οιστρογόνων και προγεστερόνης μέχρι 5 χρόνια σε νέες μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες δεν αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, αν και τα στοιχεία από την ανάλυση των υποομάδων της μελέτης WHI έδειξαν μια μικρή αύξηση.

Τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης μπορεί να αντιμετωπιστούν σε δύο φάσεις

Κατά την πρώτη περίοδο (μέχρι και 5 χρόνια), η πρόληψη της απώλειας οστικής μάζας (οστεοπόρωση), μαζί με τα ειδικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, όπως εξάψεις και ξηρότητα του κόλπου, μπορεί να αντιμετωπιστούν με τη χορήγηση οιστρογόνων. Ο Αμερικανικός οργανισμός τροφίμων και φαρμάκων συστήνει τη χορήγηση οιστρογόνων στη μικρότερη δυνατή αποτελεσματική δόση και για μικρό χρονικό διάστημα. Μετά την πρώτη βραχεία φάση της εμμηνόπαυσης, οι γυναίκες θα πρέπει να συζητήσουν με το γιατρό τους. Να συζητήσουν τα δυνητικά οφέλη και τους κινδύνους από τη συνέχιση της ορμονικής θεραπείας.

Πρέπει να θυμάστε ότι οι στόχοι της βραχυχρόνιας θεραπείας μετά την εμμηνόπαυση είναι διαφορετικοί από τους μακροχρόνιους στόχους. Βραχυπρόθεσμα, ο στόχος είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, ενώ, μακροχρόνια, η πρόληψη της οστεοπόρωσης και των καταγμάτων.

Αν παίρνετε ορμονική θεραπεία για τρία μέχρι πέντε χρόνια, οι κίνδυνοι είναι σχετικά μικροί. Αν ανησυχείτε για την ανάπτυξη οστεοπόρωσης και σκέπτεστε να συνεχίσετε την ορμονική θεραπεία για περισσότερο από 5 χρόνια, συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Θα σας υποδείξει αν η ορμονική θεραπεία ή κάποια άλλη θεραπεία είναι καλύτερη για σας.

Τρόποι χορήγησης της ορμονικής θεραπείας

Τα ορμονικά σκευάσματα κυκλοφορούν σε μια μεγάλη ποικιλία μορφών και μπορεί να χορηγηθούν σε διαφορετικές δοσολογίες. Δισκία, διαδερμικά έμπλαστρα, γέλη και κολπικά υπόθετα είναι μερικές από τις μορφές που μπορεί να χορηγηθούν οι ορμόνες.

Πολλές γυναίκες λαμβάνουν μια μορφή χαπιών οιστρογόνου. Αυτά σε συνδυασμό με μια φυσική ή συνθετική προγεστερόνη που προστίθεται για να προστατεύσει τη μήτρα. Θεραπεία μόνο με οιστρογόνα, χωρίς προγεστερόνη, συνήθως δίνεται σε γυναίκες που έχουν κάνει υστερεκτομή.

Μορφές όπου τα οιστρογόνα δίνονται σε μικρές δόσεις, όπως: κολπικά υπόθετα ή κρέμες, βοηθούν τοπικά στην αντιμετώπιση κολπικών συμπτωμάτων. Καθώς μόνο μια πολύ μικρή ποσότητα απορροφάται στο αίμα.

Πολλές γυναίκες στρέφονται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης σε διάφορες εναλλακτικές θεραπείες. Οι οποίες δεν αποτελούν μέρος της εγκεκριμένης ιατρικής. Αυτές οι θεραπείες περιλαμβάνουν βότανα, θεραπείες βασισμένες σε βότανα (φυτοοιστρογόνα) και διάφορα άλλα συμπληρώματα. Αν και μερικές γυναίκες βρίσκουν αυτές τις θεραπείες χρήσιμες, καμιά από αυτές δεν αποδείχτηκε πιο αποτελεσματική από το placebo. (ουσία χωρίς φαρμακευτική δράση). Επιπλέον, μπορεί να ευθύνονται για σοβαρές παρενέργειες, παρότι χαρακτηρίζονται “φυσικά” προϊόντα.

Προετοιμάστε την επίσκεψη στον ιατρό σας

• Πιστοποιήστε και δώστε προτεραιότητα στα συμπτώματά σας σε σχέση με την συχνότητα και τη βαρύτητά τους.
• Ενημερωθείτε γενικά σχετικά με την ορμονική θεραπεία πριν επισκεφθείτε τον γιατρό σας.
• Πιστοποιήστε το οικογενειακό σας ιατρικό ιστορικό.
• Προετοιμάστε τις ερωτήσεις που θα θέλατε να απαντηθούν από τον γιατρό σας σε σχέση με την ορμονική θεραπεία.